Η κρητική διάλεκτος είναι μία διάλεκτος της νέας ελληνικής που ομιλείται στην Κρήτη.

Κατά τον ύστερο μεσαίωνα η διάλεκτος του νησιού εξελίχθηκε σε λόγια γλώσσα, και εκφράστηκε μέσα από την ποίηση του Κορνάρου του Χορτάτση και άλλων, το κρητικό θέατρο και τα λαϊκά τετράστιχα -μαντινάδες- των οποίων η θεματολογία μπορεί να είναι από σκωπτική έως φιλοσοφική. Σήμερα η κρητική διάλεκτος δεν κινδυνεύει με εξαφάνιση, όπως συχνά συμβαίνει σε μειονοτικές διαλέκτους που δεν διδάσκονται, καθώς κυρίως στο νότο, αποτελεί την μόνη προφορική γλώσσα και συνεχίζει και να εξελίσσεται. Η κρητική διάλεκτος ομιλείται εκτός από την Κρήτη, στο χωριό Χαμιντιέ της Συρίας και στα παράλια της Μικράς Ασίας όπου εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι Κρητικοί το 1923.

• Στην κρητική διαλέκτο οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών μπορούν να μπαίνουν πριν και μετά το ρήμα σχεδόν σε οποιαδήποτε περίπτωση, σε αντίθεση με την νέα ελληνική και την καθαρεύουσα, παραδείγματα: κατέχω το, ξανοίγω σε, μανίζω ντως, γρικώ ντου, ετα το χτύπα, επαε τα θέσε.
• Ο αόριστος των ρημάτων καταλήγει με τον δωριζμό –ξα αντί του -σα της νέας ελληνικής και της καθαρεύουσας, για παράδειγμα: εζίγωξα, εστέγνωξα, εστέργιωξα.
• H κρητική διάλεκτος όντας φυσικά διαμορφωμένη, δεν επιτρέπει χασμωδίες, για παράδειγμα: τρώγω αντί του τρώω, κλαίγω αντί του κλαίω κτλ.
• Πολλοί τύποι της γενικής πτώσης της δωρικής εγκαταλείφθηκαν στην κρητική διάλεκτο κατά το μεσαίωνα, ενώ άλλοι τύποι της ελληνιστικής περιόδου αναβίωσαν στις μέρες μας μέσα από το ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα στην καθαρεύουσα και στα νέα ελληνικά. Για παράδειγμα στην κρητική διάλεκτο θα λέγαμε περιφραστικά ‘’η γεύση από το αίμα’’  και ποτέ  ‘’η γεύση του αίματος’’ Η χρήση τέτοιων τύπων που έχουν αναβιώσει τεχνητά σε συνδυασμό με την κρητική διάλεκτο έχει αντιαισθητικό αποτέλεσμα.
• Σε αντίθεση με την νέα ελληνική, στα κρητικά παίρνουν τελικό »νι» άρθρα αντωνυμίες και επιρρήματα μόνο όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν, ανεξάρτητα από το γένος και το είδους της. Για παράδειγμα Πληθυντικός: των ανθρώπω, όλω τω χωργιώ, τω μπολλώ λογιώ. Όταν ακολουθεί αρσενικό: το δάσκαλο, τον αδερφό. Άκλιτα: δε θέλω, δεν αλλάζω, μη μιλείς, μη γρικάς, μην έργας. Το επίρρημα-σύνδεσμος σαν: σα κουτέντα, σαν οψάργας,

Ο Δίας είναι ο θεός του ουρανού και του κεραυνού στην ελληνική μυθολογία. Είναι το νεότερο παιδί του Κρόνου και της Ρέας. Στις περισσότερες παραδόσεις είναι παντρεμένος με την Ήρα, αν και στο μαντείο της Δωδώνης, σύζυγος του αναφέρεται η Διώνη. Είναι γνωστός για τις ερωτικές περιπέτειες του. Αυτό οδήγησε σε πολλούς ευσεβείς και ηρωικούς απογόνους, συμπεριλαμβανομένων της Αθηνάς, του Απόλλωνα, της Άρτεμης, του Ερμή, της Περσεφόνης (από την Δήμητρα), του Διόνυσου, του Περσέα, του Ηρακλή, της Ωραίας Ελένης, του Μίνωα και των Μουσών (από την Τιτανίδα Μνημοσύνη). Από την Ήρα έχει αποκτήσει τον Άρη, την Ήβη και τον Ήφαιστο (μια άλλη πηγή λέει ότι η Ήρα γονιμοποίησε τον Ήφαιστο μόνη της), ενώ από τη Ωκεανίδα Διώνη απέκτησε την Αφροδίτη. Ο Δίας υπήρξε ανέκαθεν μετεωρολογικός θεός, ελεγκτής της αστραπής, του κεραυνού και της βροχής. Ήταν ο δυνατότερος και σπουδαιότερος όλων των μυθολογικών όντων και θεών. Ο Θεόκριτος περίπου το 265 π.Χ. έγραψε: «άλλοτε είναι καθαρός ο Δίας, άλλοτε βρέχει». Στο ομηρικό έπος της Ιλιάδας, έστελνε τους κεραυνούς στους εχθρούς του. Άλλα εμβλήματά του, ήταν ο αετός και η αιγίς.

Ο Τιτάνας Κρόνος απέκτησε πολλά παιδιά από τη Ρέα: την Εστία, την Δήμητρα, την Ήρα, τον Πλούτωνα και τον Ποσειδώνα, αλλά τα κατάπιε όλα τη στιγμή που γεννήθηκαν, αφού είχε μάθει από τη Γαία και τον Ουρανό ότι ο γιος του θα τον ανατρέψει, όπως ο ίδιος είχε ανατρέψει τον δικό του πατέρα. Όταν ο Δίας ήταν έτοιμος να γεννηθεί, η Ρέα ζήτησε από τη Γαία να επινοήσει ένα σχέδιο για να τον σώσει, έτσι ώστε ο Κρόνος να τιμωρηθεί για τις πράξεις του ενάντια στον πατέρα του Ουρανό και τα παιδιά του. Η Ρέα γέννησε το Δία στην Κρήτη, παραδίδοντας στον Κρόνο μια πέτρα τυλιγμένη στα σπάργανα, την οποία κατάπιε.

Η Ρέα έκρυψε τον Δία σε μια σπηλιά στο όρος Ίδη της Κρήτης και σύμφωνα με διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας ανατράφηκε από:

• την Γαία
• μια κατσίκα, την Αμάλθεια, ενώ οι Κουρήτες-στρατιώτες (μικρότεροι θεοί) χόρευαν, φώναζαν και χτυπούσαν τα δόρατα στις ασπίδες τους έτσι ώστε ο Κρόνος να μην ακούσει το κλάμα του μωρού.
• μια νύμφη που ονομάζεται Κυνοσούρα, την οποία ο Δίας, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, την τοποθέτησε ανάμεσα στα αστέρια.
• τη Μελίσσα με κατσικίσιο γάλα και μέλι.
• μια οικογένεια βοσκών με την υπόσχεση ότι τα πρόβατά τους θα σωθούν από τους λύκους.

Ο Δίας μετά την ενηλικίωση του ανάγκασε τον Κρόνο να ξεράσει πρώτα την πέτρα και στη συνέχεια τα αδέλφια του, με την αντίστροφη σειρά της κατάποσης. Σε ορισμένες εκδόσεις, η Ωκεανίδα Μήτις έδωσε στον Κρόνο ένα εμετικό για να τον αναγκάσει να ξεράσει τα μωρά. Μαζί με τα αδέλφια του, με τους Γίγαντες, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες, ανέτρεψε τον Κρόνο και τους άλλους Τιτάνες στον αγώνα που ονομάστηκε Τιτανομαχία.

Διαβαστε περισσοτερα >>

Στην ελληνική μυθολογία ο Μηριόνης ήταν ήρωας από την Κρήτη, γιος του Μόλου, που έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Στην Ιλιάδα, ο Μηριόνης παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη ραψωδία Β, ως φίλος του αρχηγού των Κρητών Ιδομενέα, ενώ στις ραψωδίες Ν και Ψ ο Όμηρος περιγράφει τα κατορθώματά του: Ο Μηριόνης σκότωσε πολλούς εχθρούς, ανάμεσα στους οποίους οι Φέρεκλος, Αδάμας, Αθάμαντας, Ακάμαντας, Αρπαλίωνας, ο Λαόγονος και ο Ιπποτίωνας.

Ακόμα, τραυμάτισε τον Δηίφοβο και απέφυγε με ταχύτατες μετακινήσεις τα χτυπήματα του Αινεία ο οποίος τον αποκαλούσε σκωπτικά «ορχηστή», δηλαδή «χορευτή». Πήρε μέρος στη μάχη που έγινε γύρω από το σώμα του νεκρού Πατρόκλου και στους ταφικούς αγώνες προς τιμή του, όπου αγωνίσθηκε σε τρία αθλήματα και πρώτευσε στην τοξοβολία, καθώς η Κρήτη θεωρούταν πατρίδα δεινών τοξοτών στα ομηρικά χρόνια.

Η προσωπικότητα του Μηριόνη διαφαίνεται από τα αποδιδόμενα σε αυτόν επίθετα στην Ιλιάδα: «ήρως», «δουρικλυτός», «δαΐφρων», «πεπνυμένος», ενώ για τη γενναιότητά του παρομοιάζεται με τον ίδιο τον θεό του πολέμου Άρη.

Μετά την άλωση της Τροίας, ο Μηριόνης με τον Ιδομενέα επέστρεψαν σώοι στην Κρήτη, όπου μετά τον θάνατό τους τιμήθηκαν από τους κατοίκους ως ήρωες. Στους πίνακες των βασιλέων της Κρήτης ο Μηριόνης φέρεται 17ος κατά σειρά.

Σύμφωνα με μια μεταγενέστερη παράδοση, ο Μηριόνης ταξίδεψε μετά και στη Σικελία, όπου τον υποδέχθηκαν οι εκεί Κρητικοί άποικοι στη Μινώα και στο Εγγύιον. Στο Εγγύιο αναφέρεται και λατρεία του ήρωα σε σωζόμενο ιερό όπου αποκαλύφθηκε κράνος με την επιγραφή «ΜΗΡΙΟΝΟΥ». Στον Μηριόνη αποδόθηκε και η ίδρυση της πόλεως Κρήσσα στην Παφλαγονία.

Ο Μηριόνης έδωσε το όνομά του στον αστεροειδή 3596 Μηριόνη (3596 Meriones) της Τρωικής Ομάδας, που ανακαλύφθηκε το 1985.

Κοίρανος ήταν πολεμιστής από την Κρήτη, και συγκεκριμένα από την πόλη Λύκτο, που πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο ενάντια στους Τρώες, ως ένας από τους άνδρες του Μηριόνη.

O Κοίρανος σκοτώθηκε ως οδηγός πολεμικού άρματος από το ακόντιο του `Εκτορα που προοριζόταν για τον Ιδομενέα, όπως αναφέρει η Ιλιάδα (Ρ 612-620): 

«Οτ' είχεν έλθει ο Ιδομενεύς πεζός απ' τα καράβια / και δόξης θα ήταν αφορμή μεγάλης εις τους Τρώας, / αν δεν έφθανε ο Κοίρανος των ίππων κυβερνήτης . / και σώστης του απ' τον όλεθρον προφύλαξεν εκείνον / και του ανδροφόνου `Εκτορος αυτόν επήρε η λόγχη, / κάτω απ' τ' αυτί τον κτύπησε, και του 'σπασεν η λόγχη / όλα τα δόντια κι έκοψε την γλώσσαν μες στην μέσην, / από το αμάξι εβρόντησε και απόλυσε απ' τα χέρια / τα χαλινάρια...»

Πηγή Βικιπαίδεια 1 2

 O Επιμενίδης (7ος - 6ος αι. π.Χ.) ήταν ο πιο φημισμένος σοφός της αρχαίας Κρήτης. Ο βίος του έγινε θρύλος πολύ νωρίς, ώστε να μην είναι πλέον εφικτό να ξεχωρίσουμε σήμερα τα ιστορικά από τα μυθολογικά στοιχεία.
Ιεροτελεστής και μάντης, θαυματουργός και ποιητής, ιατρός και πολιτικός, ήταν φίλος του Απόλλωνος και των Μουσών. Ακόμη και στην εξωτερική του εμφάνιση (κατά τον Διογένη Λαέρτιο) έμοιαζε με Κούρο της αρχαϊκής τέχνης με όμορφα μακριά μαλλιά, ενώ οι θαυμαστές του τον αποκαλούσαν Κουρήτη. Έλεγαν, δε, ότι η μητέρα του ήταν η νύμφη Βάλτη, μια παραλλαγή της κρητικής Αρτέμιδος. Από τα θαύματα του Επιμενίδειου βίου, τα πιο πολυθρύλητα ήταν δύο.
Το πρώτο ήταν η εγκοίμησή του στο Ιδαίον άνδρο. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, κάποτε ο πατέρας του Επιμενίδη τον έστειλε να ψάξει κάποιο πρόβατο στα χωράφια, ο Επιμενίδης μπερδεύτηκε και μπήκε σε ένα σπήλαιο όπου κοιμήθηκε για 57 χρόνια, εξ ου και η παροιμιώδης φράση "Επιμενίδειος ύπνος". Όταν ξύπνησε, επέστρεψε στο κτήμα αλλά βρήκε τα πάντα τόσο αλλαγμένα, που δεν αναγνώριζε τίποτα. Ο νεώτερος αδελφός του, γέροντας πια, του αποκάλυψε ότι είχαν περάσει 57 χρόνια. Σύμφωνα με τον Μάξιμο τον Τύριο σε εκείνο τον πολύχρονο ύπνο του ο Επιμενίδης συνάντησε διάφορους θεούς, ανάμεσά τους τη θεά Αλήθεια και τη θεά Δίκη.
Εκτός από την παραπάνω εγκοίμηση του στο σπήλαιο του αποδίδονταν και άλλες υπερφυσικές ιδιότητες που υποδηλώνουν κάτοχο μυστικής γνώσης, όπως η αποχή του από κάθε τροφή, η περιπλάνηση της ψυχής του έξω από το σώμα κ.λπ. Ο Διογένης Λαέρτιος λέει ότι κανείς δεν είδε ποτέ τον Επιμενίδη να τρώει. Τη μακροβιότητα του την όφειλε στα μυστικά των βοτάνων της Κρητικής γης. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν μια σύνθεση βοτάνων με την ονομασία «άλιμον» (χωρίς πείνα), την οποία ο Επιμενίδης φύλαγε σε ένα πέλμα βοδιού και έπαιρνε από αυτήν λίγη κάθε μέρα, για αυτό δεν αισθανόταν πείνα.
Το δεύτερο πιο γνωστό περιστατικό της ζωής του είναι ο εξαγνισμός της Αθήνας από το Κυλώνειον άγος. Δηλαδή από τον φόνο των οπαδών του Κύλωνα -παρόλο που είχαν προσπέσει ικέτες στην Αθηνά- από τους Αλκμαιωνίδες και τους οπαδούς τους.
Το έγκλημα αυτό των ικετών προκάλεσε τη φρίκη και τη γενική κατακραυγή των Ελλήνων, οι Αλκμαιωνίδες θεωρήθηκαν "εναγείς" και καταδικάστηκαν σε εξορία, αλλά το άγος εξακολουθούσε να υφίσταται. Λοιμός έπληξε την Αθήνα, και οι πολίτες έλεγαν ότι φαντάσματα εμφανίστηκαν στην πόλη. Το Μαντείο των Δελφών υπέδειξε τον Επιμενίδη να κάνει τον δύσκολο καθαρμό της πόλης. Το ιερό πλοίο της Αθήνας στάλθηκε στην Κρήτη να τον φέρει. Εκείνος δέχθηκε να κάνει τον καθαρμό και ήλθε στην Αθήνα. Μάλιστα κατά την διαμονή του έγινε φίλος του Σόλωνος και συνέβαλε στην επεξεργασία των νόμων του. Έκανε μεταρρυθμίσεις στις τελετές της θυσίας και της κηδείας καθώς και όλες τις απαραίτητες τελετές εξαγνισμού και το άγος εξέλιπε.
Οι Αθηναίοι ήθελαν να ευχαριστήσουν και του προσέφεραν χρήματα και μεγάλες τιμές, αλλά αυτός προτού φύγει, αρκέστηκε μόνο σε ένα κλαδί απ’ την ιερή ελιά της Αθήνας.
Σύμφωνα με την παράδοση πέθανε στην πατρίδα του Κρήτη σε ηλικία 157 ετών, από τα οποία τα 57 κοιμήθηκε στο σπήλαιο, όπως λέγει ο Φλέγων, εις το «Περί μακροβίων» βιβλίο του ενώ στην Κρητική παράδοση έζησε 299 έτη.