Ο Πλάτωνας στους Νόμους (452,c,9) αναφέρει «ήρχοντο των γυμνασίων πρώτοι μεν Κρήτες” θέλοντας πιθανά να δηλώσει με τη φράση αυτή τη μεγάλη παράδοση που είχαν οι Κρήτες στα διάφορα αγωνίσματα.
Ο μινωικός είναι ο πρώτος πολιτισμός στο Αιγαίο που παρέχει αρκετές εικονογραφικές πληροφορίες για την αθλητική δραστηριότητα στην εποχή του Χαλκού (2η χιλ.π.Χ). Πρόκειται για ανάγλυφες αναπαραστάσεις σε λίθινα αγγεία, για τοιχογραφίες και για εγχάρακτες σκηνές σε σφραγιδόλιθους.
Ωστόσο και οι γραπτές πηγές απηχούν τη γνώση των Μινωικών αθλημάτων στα μετέπειτα Ιστορικά Χρόνια. Χαρακτηριστικά ο Πλάτων στην Πολιτεία αναφέρεται στην αγελαία ανατροφή των νέων και τα γυμνάσια στην Κρήτη με τη φράση “πρώτοι Κρήτες εγυμνώθησαν” στους αθλητικούς αγώνες. Το συγκεκριμένο γεγονός αποτελεί πρωτοπορία στον αθλητισμό και στον πολιτισμό, αφού το να ντρέπεται κανείς να αγωνισθεί γυμνός είναι κατά το συγγραφέα δείγμα βαρβαρότητας.
Οι κάτοικοι της Κρήτης τη 2η χιλ. π.Χ εμφανίζονται στα διάφορα αθλήματα συνήθως, να φορούν το χαρακτηριστικό περίζωμα, το οποίο, σε κάποια αγωνίσματα, φορούσαν φαίνεται και γυναίκες. Σε δημοσίευμά του, ο Χ. Μπουλώτης αναφέρει, ότι η ολική γυμνότητα είναι σποραδική σε σχέση με το μινωικό ζώμα των ανδρών (αιδιοθύλακας) και την κωδωνόσχημη φούστα των γυναικών, η οποία συνδυάζεται με εφαρμοστό περικόρμιο που αφήνει γυμνό το στήθος. Οι παραπάνω τρόποι ένδυσης παραπέμπουν, καθεμιά με τον τρόπο της, στα πρωτογενή χαρακτηριστικά των δύο φύλων, που νοηματοδοτούσαν θρησκευτικές δοξασίες, τελετουργικές και λατρευτικές δράσεις.
Τα κυριότερα αθλήματα στην Κρήτη της εποχής του Χαλκού ήταν η πυγμαχία, η πάλη, τα ταυροκαθάψια και τα ακροβατικά. Η απόδοσή τους στην τέχνη με δαχτυλιδωτή μέση, σφιχτά ζωσμένη, τους καλοσχηματισμένους μηρούς και το αναπτυγμένο στήθος δηλώνει γυμνασμένη κορμοστασιά, ευλυγισία και ζωηρότητα στην αθλητική τους εμφάνιση. Οι άνδρες εικονίζονται με ηλιοκαμένο δέρμα, ενώ οι γυναίκες με δέρμα λευκό. Ο Evans, αναφερόμενος στα αθλήματα, τα συνδέει με τη θρησκεία και τη Μεγάλη Θεά, υπό την προστασία της οποίας ετελούντο.
Πομπές - Θεάματα - Μουσική
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πολλές παραστάσεις τελετουργικού χαρακτήρα που παριστούν πομπές ανδρών και γυναικών, στους κύκλους του Μινωικού και Μυκηναϊκού πολιτισμού. Αυτές περιλαμβάνουν συχνά άνδρες και γυναίκες που παρακολουθούν ως θεατές τα εκάστοτε τελετουργικά δρώμενα και δείχνουν τη σημασία του θεάματος στο πλαίσιο των συγκεκριμένων πολιτισμών.
Ορισμένα από τα ευρήματα του Κρητομυκηναϊκού πολιτισμού δεικνύουν ότι είναι τα αθλητικά γυμνάσματα συσχετισμένα με τη θρησκεία τη 2η χιλιετία π.Χ. Το θέαμα ήταν ένα ουσιώδες αθλητικό γνώρισμα εκείνης της εποχής, μέσα στο πνεύμα της θρησκευτικότητας και των πολεμικών λόγων, ειδικά προς το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. (…)
Χορός
Ο αθλητικός και ψυχαγωγικός χαρακτήρας θρησκευτικών εκδηλώσεων, που λάμβαναν χώρα στο πλαίσιο ειδικών καθιερωμένων τελετουργιών στη Μινωική Κρήτη, ασφαλώς δε μπορεί να αμφισβητηθεί. Έτσι, κατά την επικρατούσα άποψη, τα διάφορα αθλήματα τελούνταν στο πλαίσιο επίσημων θρησκευτικών εκδηλώσεων, στις οποίες πιθανότατα περιλαμβάνονταν και οι σπουδαιότερες από τις ταφικές τελετουργίες. Η έναρξη και η ολοκλήρωση των εορτών, περιλάμβαναν στο τελετουργικό τους χορούς και θεατρικά δρώμενα με επιλεγμένα θέματα. Όπως προαναφέραμε, δείγματα μουσικών οργάνων έχουν ευρεθεί σε ανασκαφές και απεικονίζονται στην τέχνη (…)
Ταυροκαθάψια - Κυβιστήματα
Από τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. εμφανίζονται στην Κρήτη πήλινα πλαστικά αγγεία (ρυτά) σε σχήμα ταύρου με ακροβάτες, πιασμένους από τα κέρατα του ζώου, να εκτελούν διάφορα γυμνάσματα. Η επικίνδυνη ακροβασία πάνω στον ταύρο θεωρείται ένα από τα πιο αγαπητά και διαδεδομένα αγωνίσματα στη μινωική Κρήτη. Στο αγώνισμα αυτό άνδρες και γυναίκες εκτελούν θεαματικά πηδήματα πάνω στη ράχη ταύρων που τρέχουν. Το κυνήγι για τη σύλληψη του ταύρου πρέπει να ήταν το άθλημα που προηγείτο, των ταυροκαθαψίων. Η σύλληψη του άγριου ταύρου με δίχτυ και ο δαμασμός του παρατηρείται στο χρυσό κύπελλο από το Βαφειό Σπάρτης το οποίο φέρει ανάγλυφη παράσταση σύλληψης ταύρου με παγίδα. ...
Πάλη - Πυγμή - Παγκράτιο
Τα αγωνίσματα της πάλης, της πυγμαχίας και του συνδυασμού τους, που λεγόταν παγκράτιο, είχαν μεγάλη διάδοση στη μινωική Κρήτη. Οι ακροβατικές ασκήσεις και οι σκηνές πάλης δείχνουν εξασκημένα κορμιά με στενή μέση και δυνατούς μυς. Η ακρίβεια στην κίνηση - που φανερώνουν όλες οι παραστάσεις - δείχνει ότι οι αθλητικοί αγώνες ήταν οργανωμένες δραστηριότητες τακτικού χαρακτήρα στους μινωικούς χρόνους. Γνωρίζουμε από παραστάσεις διαφόρων ευρημάτων την εικονιστική μορφή των αγωνισμάτων. Στις επάλληλες ζώνες ρυτού από στεατίτη της Αγίας Τριάδας (16ου αι. π.Χ.), παρατηρούνται σκηνές πάλης, πυγμαχίας και πιθανώς παγκρατίου. Στις παραστάσεις αυτές οι αθλητές είναι νέοι, με στιβαρά σώματα, φορούν περίζωμα και σανδάλια, έχουν μακριά μαλλιά και φέρουν περιδέραια......
Δρόμος - Σφαίρα - Δίσκος
Η επίδοση των Κρητικών στο δρόμο και τη σφαίρα μαρτυρείται, πέρα από εικονιστικές παραστάσεις και σε μυθολογικά πρόσωπα όπως εκείνο του Τάλω. Η αρχαία γραμματεία αναφέρει ότι ο Τάλως τρεις φορές την ημέρα περιέτρεχε την Κρήτη, αφού είχε αναλάβει την περιφρούρησή της. Όταν εντόπιζε ο Τάλως εχθρό σφενδόνιζε λίθους για να τον απομακρύνει. Την ταχυποδία των Κρητικών περιγράφει ο Όμηρος αναφέροντας για τον Μηριόνη “ο πόδας ταχύς” και εξομοιώνοντας στο τρέξιμο τον ήρωα με τον θεό Άρη.....
Τοξοβολία - Ακόντιο
Οι Κρήτες χαρακτηριζόταν ως οι καλύτεροι τοξότες και ακοντιστές. Ο Θουκυδίδης και άλλοι Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς αναφέρουν τη συμμετοχή των Κρητικών τοξοτών σε πολλές μάχες της αρχαιότητας. Ο Διόδωρος μαρτυρεί ότι οι Κρήτες είχαν διδαχθεί από τους Κουρήτες την τοξευτική. Ο Παυσανίας βεβαιώνει τη μοναδικότητα των Κρητικών τοξοτών με τα ξακουστά “κρητικά βέλη” που τα αποκαλούσαν “βέλη ταχέα και κούφα”. Σε νόμισμα της Κυδωνίας, ο Κύδων εικονίζεται να κρατά τόξο ενώ τον ακολουθεί ένα σκυλί......
Κωπηλασία
Αρκετές παραστάσεις σε σφραγίδες και τοιχογραφίες απεικονίζουν σκηνές με κωπηλάτες. Η μικρογραφική ζωφόρος του στόλου από το Ακρωτήρι πιθανόν παριστά την έναρξη των ανοιξιάτικων θαλασσινών ταξιδιών, που σχετίζονταν με γιορτές και αγώνες στην θάλασσα. Σχετική αναφορά για εορτή τον μήνα Μάρτιο διασώζεται στη Γραμμική Β με τον μήνα (po-ro-wi-to)- ΠλοFιστό26. Με το όνομα “Πλοιστός” πιθανόν δήλωναν στην Πύλο τον μήνα επανέναρξης των ανοιξιάτικων θαλασσινών ταξιδιών. Σε αντιστοιχία με τον Ανθεστηρίωνα του μετέπειτα αττικού ημερολογίου (Μάρτιος), αυτός θα άνοιγε με πάνδημες ιεροπραξίες, ανάλογες ίσως με εκείνες που τελούνταν κατά τα Ηροσούρια και τα ίδια τα Ανθεστήρια.
Στα σφραγιστικά δαχτυλίδια με θρησκευτικές παραστάσεις παρατηρούμε πολλές φορές σκηνές πλοιαρίων με κωπηλάτη. Έτσι στο λεγόμενο δαχτυλίδι του Μίνωα παριστάνεται ιερό πλοίο που μεταφέρει ένα βωμό με διπλά κέρατα, στο οποίο κωπηλατεί μια γυναικεία μορφή.....
Ιππικοί αγώνες - αρματοδρομίες
Οι Ιππικοί αγώνες δεν μπορούν εύκολα να ταυτιστούν μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα, εκτός από ομοιώματα μορφών πάνω σε άλογα, όπως το πήλινο ομοίωμα της θεάς που ιππεύει, από τις Αρχάνες.
Σκηνές με αρματοδρομίες παρατηρούνται στις δύο στενές πλευρές της σαρκοφάγου από την Αγ. Τριάδα, όπου τεκμηριώνεται για πρώτη φορά η ύπαρξη άρματος με δύο αναβάτες το 15ο αι. π.Χ. Στη μία σκηνή, ένας ίππος ζευγμένος σέρνει άρμα, ενώ στη δεύτερη σκηνή το άρμα σέρνουν δύο γρύπες. Ανάλογες σκηνές με άρματα παρατηρούνται στις σαρκοφάγους από την Τανάγρα και Τίρυνθα. Οι Μυκηναίοι εισήγαγαν πιθανόν οργανωμένα την αρματοδρομία. Σε μυκηναϊκά αγγεία, τοιχογραφίες και επιτύμβιες στήλες εικονίζονται το άρμα, τα άλογα και οι ηνίοχοι.
Οι Μυκηναίοι χρησιμοποιούσαν άρματα, όχι μόνο για πολεμικούς σκοπούς, αλλά και για το κυνήγι και τον αθλητισμό....
Συμπερασματικά, προσδίδουμε μάλλον θρησκευτικό χαρακτήρα στις αθλητικές δραστηριότητες της μινωικής Κρήτης καθώς αυτές αποτελούσαν είτε μέρος του τυπικού μιας τελετουργικής μύησης (ενηλικίωσης) των νέων, είτε είδος θρησκευτικού θεάματος που διοργανωνόταν από το παλάτι. Τα θεάματα αυτά θα πρέπει να παρακολουθούσε μεγάλος αριθμός ανθρώπων. Η “ηρωική” ομηρική κοινωνία περιβάλλει με μεγάλη εκτίμηση τους αθλητές, που ασκούνται για την υπεροχή• έτσι, για παράδειγμα οι Φαίακες επιβραβεύουν τον Οδυσσέα για την υπεροχή του, αναγνωρίζοντάς τη δημόσια. Η αρετή και η κοινωνική αναγνώριση αποτελούν τις σημαντικότερες όψεις της ταυτότητας του αθλητή στα ομηρικά χρόνια. Ίσως κάτι ανάλογο θα πρέπει να γινόταν και στη Μινωική κοινωνία, αν π.χ. αναλογισθούμε την παράδοση ότι ο Μίνωας τίμησε τον Θησέα, όταν αυτός νίκησε τον Μινώταυρο δίνοντας του δώρα και χρυσό για να επιστρέψει στην πατρίδα του. Τα ομηρικά έπη, παρέχουν αναλυτικές περιγραφές όλων των αθλητικών αγώνων της ιστορικής περιόδου: τις αρματοδρομίες, την πυγμαχία, την πάλη, τον δρόμο, την οπλομαχία, τη δισκοβολία, την τοξοβολία και το ακόντιο. Αυτά τα έπη περιγράφουν πρωτίστως τις συνήθειες και τις αξίες της εποχής του σιδήρου, αλλά πιθανόν σε ένα βαθμό και μιας προγενέστερης μυκηναϊκής παράδοσης που κληρονομήθηκε από την μινωική....
